विलोम शब्द (Vilom Shabd in Hindi) – हिंदी व्याकरण

दोस्तों, आज के इस हिंदी व्याकरण के आर्टिकल में आप विलोम शब्द (Vilom Shabd) के बारे में पढ़ सकते हैं। विलोम शब्द को “विपरीतार्थक शब्द” भी कहा जाता हैं।

इस आर्टिकल में आप विलोम शब्द किसे कहते हैं, विलोम शब्द की परिभाषा और उदाहरण आदि के बारे में पूरी जानकारी पढ़ सकते हैं। अब आप स्क्रोल डाउन करके विलोम शब्द के बारे में पूरी जानकरी पढ़ें।

Vilom Shabd in Hindi | Vilom Shabd Kise Kahate Hain

Vilom Shabd in Hindi

विलोम शब्द की परिभाषा – बिल्कुल विपरीत (उल्टा) अर्थ रखने वाली शब्दों को “विलोम या विपरीतार्थक शब्द” कहते हैं। संज्ञा शब्द का विपरीतार्थक शब्द उपसर्गों के जुड़ने से बनता है।

Vilom Shabd in Hindi Grammar

अग्रज – अनुज

अनुकूल – प्रतिकूल

अनुराग – विराग

अर्थ – अनर्थ

अमावस्या – पूर्णिमा

अपना – पराया

अगिन – जल

अधिक – अल्प, कम

अपमान – सम्मान

अमृत – विष

अन्धकार – प्रकाश

अच्छा – बुरा

********************

आधुनिक – प्राचीन

आयात – निर्यात

आकाश – पाताल

आगे – पीछे

आत्मा – परमात्मा

आदर – अनादर

आसान – मुश्किल

आशा – निराशा

आस्तिक – नास्तिक

आजादी – गुलामी

आय – व्यय

आभ्यन्तर – वाह्य

आरोह – अवरोह

आवश्यक – अनावश्यक

******************************

इहलोक – परलोक

उदय – अस्त

उजला – काला

उन्नति – अवन्नति

उदार – अनुदार

उत्तीर्ण – अनुतीर्ण

**********************

कटु – मधु

कृपण – उदार

कुटिल – सरल

अन्तिम – प्रारंभिक

उचित – अनुचित

उत्तम – निम्न, अधम

उत्थान – पतन

उधार – नकद

उजाला – अंधेरा

ऊँचा – नीचा

***********************

एकता – अनेकता

कोप – कृपा

क्रोध – क्षमा

खरीद – बिक्री

गत – आगत

गहरा – छिछला

गरम – ठंडा

गरीब – अमीर

गरल – सुधा

सूखा – गीला

गुप्त – प्रकट

गुण – दोष, अवगुण

गौर – श्याम

************************

चढ़ाव – उतार

चटकीला – फीका

चोर – साधु

धूप – छाँह

जन्म – मृत्यु

जय – पराजय

कडुआ – मीठा

कठोर – कोमल

कठिन – सरल

कृतज्ञ – कृत्घन

पतन – उत्थान

उपयुक्त – अनुपयुक्त

एड़ी – चोटी

ज्येष्ठ – कनिष्ठ

द्वेषी – मैत्री

कुसुम – वज्र

तुच्छ – महान

थोक – खुदरा

थोड़ा – बहुत

दूर – नजदीक

धनी – निर्धन

नया – पुराना

नर – नारी

नख – शिख

नगर – ग्राम

**************************

नकली – असली

निर्दोष – सदोष

न्याय – अन्याय

नित्य – अनित्य

निर्दय – सदय

निरामिष – सामिष

निःशंक – सशंक

नुकसान – फायदा

पंडित – मुर्ख

प्रंशंसा – निंदा

प्रसन्न – खिन्न

प्राचीन – नवीन, अवार्चीन

प्रसिद्ध – अप्रसिद्ध

प्राप्त – अप्राप्त

**************************

पाप – पुण्य

पूर्ववर्ती – परवर्ती

परिश्रमी – आलसी

योग्य – अयोग्य

विधवा – सधवा

विशाल – लघु

शत्रु – मित्र

शान्त – चंचल

शांति – अशांति

शीतल – उष्ण

सभ्य – असभ्य

सर्दी – गर्मी

सुलभ – दुर्लभ

सृस्टि – संहार, विनाश, प्रलय

सौभाग्य – दुर्भाग्य

जाड़ा – गर्मी

जीवन – मरण

जोड़ – घटाव

**************************

झूठ – सच

झोपड़ी – महल

तरुण – वृद्ध

तीव्र – मन्द

भय – साहस

भला – बुरा

भारतीय – अभारतीय

भारी – हल्का

भूत – भविष्य

भोगी – योगी

मनुष्य – पशु

महान – साधारण

मालिक – नौकर

मानव – दानव

माता – पिता

मिलन – विरह

मृदुल – कठोर

राजा – रंक, प्रजा

राजतंत्र – प्रजातंत्र

लघु – गुरु

**********************

लाभ – हानि

वर्षा – सूखा

वृद्ध – बालक

वसंत – पतझड़

विस्तार – संक्षेप

विजय – पराजय

विघटन – संघटन

विशिष्ट – सामान्य

शीघ्र – धीरे, मन्द

सस्ता – महँगा

सनाथ – अनाथ

सफाई – गन्दगी

स्पस्ट – अस्पस्ट

स्वजाति – विजाति, परजाति

स्वर्ग – नरक

**********************************

स्वदेश – परदेश

स्तुति – निन्दा

हास – रुदन

ह्राष – वृद्धि

हार – जीत

हर्ष – विषाद

सुख  – दुःख

निराकार – साकार

जल – स्थल

प्रेम – घृणा

पुरस्कार – दण्ड

पुरुष – नारी

प्रातः – सायं, संध्या

पक्ष – विपक्ष

बढ़िया – घटिया

बढ़ा – सूखा

सजीव – निर्जीव

सफल – विफल, असफल

क्षमा – दण्ड

क्षम्य – अक्षम्य

क्षर – अक्षर

स्वामी – सेवक

स्वार्थ – परार्थ, निःस्वार्थ

स्वतंत्र – परतंत्र

सपूत – कपूत

सबल – दुर्बल, निर्बल

सच्चा – झूठा

सम्मान – अपमान

संधि – विग्रह

संयोग – वियोग

सम्पन्न – विपन्न

सार्थक – निरर्थक

*********************

सुबह -शाम

सुविधा – असुविधा

सुगन्ध – दुर्गन्ध

सौम्य – उग्र,रौद्र

हिंसा – अहिंसा

सहयोग – असहयोग

क्षणिक – शाश्वत

क्षय – अक्षय

हतश्री –  श्रीमन्त

Final Thoughts –

आज के इस आर्टिकल में अपने हिंदी व्याकरण (Hindi Grammar) के एक महत्वपूर्ण चैप्टर विलोम शब्द के बारे में पढ़ा। जिसमे आपने इसका परिभाषा, उदाहरण आदि के बारे में पूरी जानकारी जानी।

अगर आपको आज का यह आर्टिकल Vilom Shabd in Hindi अच्छा लगा हो तो आप इसे अपने दोस्तों के साथ भी शेयर जरूर करे।

आप यह हिंदी व्याकरण के भागों को भी पढ़े –



Leave a Comment